گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو- محمدمهدی احمدی؛ فروردین ماه بود که خبری از مذاکرات ایران و عربستان در عراق در رسانه‌ها منتشرشد این درحالی بود که روابط دیپلماتیک دو کشور از سال ۹۴ به طور کامل قطع شده بود و تا فروردین ۱۴۰۰ هیچ ارتباطی بین ایران و عربستان وجود نداشت. در ابتدای امسال مقامات دو کشور در حال ملاقات و گفتگو با یکدیگر بوده اند. در ابتدا گفتگو‌ها با انتشار اولین خبر در ابتدای فروردین ماه تکذیب شد، اما در پایان ماه، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی این کشور گفت که «مشتاق روابط بهتر بین دو کشور است». اظهارات بن سلمان به عنوان یک چراغ سبز عمل کرد و از آن زمان صراحت بیشتری وجود داشت که دو طرف دیدار‌هایی خواهند داشت این درحالی بود که این مذاکرات با توجه به رقابت طولانی مدت دو کشور و عدم وجود روابط دیپلماتیک از زمان فراخواندن سفیران یکدیگر از شش سال پیش، قابل توجه بود. این مذاکرات تا مهر امسال ادامه دار بود که خبری در یک رسانه عربی از توافق اولیه ایران و عربستان منتشر شد.
پایگاه خبری «عربی پست» بعد از تایید خبر برگزاری مذاکرات میان ایران و عربستان از سوی دو کشور به نقل از برخی منابع آگاه مدعی شد که تهران و ریاض بعد از چهار دور مذاکره به تفاهماتی رسیده اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به توقف حمایت‌های عربستان از گروه‌های معارض ایرانی، سرمایه گذاری عربستان در عراق و سوریه، ایجاد جاده بین المللی میان مشهد-کربلا و مکه و همچنین بازگشایی سفارت‌های دو کشور اشاره کرد.
فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی اخیرا اعلام کرد که کشورش در ۲۱ سپتامبر دور چهارم مذاکرات خود با ایران را برگزار کرده است، اما این مذاکرات همچنان در مرحله مقدماتی است.
یک منبع دیپلماتیک عراقی که از نشست اخیر میان دو کشور ایران و عربستان مطلع است در گفتگو با عربی پست مدعی شد که دور آخر مذاکرات تهران و ریاض در داخل فرودگاه بین‌المللی بغداد برگزار شد و فضای این مذاکرات بسیار مثبت بود.
وی با بیان این که بعد از توقف مذاکرات ایرانی-سعودی به دلیل انتقال دولت در ایران نگرانی‌هایی نسبت به شکست این مذاکرات وجود داشت، مدعی شد:، اما نشست اخیر که با حضور علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و عادل الجبیر، وزیر مشاور دولت سعودی در امور خارجه برگزار شد این درحالی است اخیرا یک منبع مطلع در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بیان داشته که هیچ‌گونه ملاقات یا تماسی میان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با مقامات عربستانی انجام نشده و برنامه‌ای نیز در این رابطه وجود ندارد. اما برخی منابع ایرانی نیز مدعی شده اند که پرونده مذاکرات ایران با عربستان از وزارت خارجه به شورای عالی امنیت ملی به ریاست علی شمخانی منتقل شده است.
درخواست ایران از عربستان چیست؟
نکته قابل توجه‌ای که در خبر عربی پست وجود دارد این است که هیات‌های امنیتی سعودی به ایران آمده اند تا کار‌های ترمیم سفارت عربستان در تهران به منظور بازگشایی این سفارت به همراه کنسولگری این کشور در مشهد را انجام دهند. در مقابل یک هیات امنیتی ایرانی به عربستان رفته است تا کار‌های بازگشایی سفارت تهران در ریاض و کنسولگری این کشور در جده را انجام دهد.
یک منبع نزدیک به مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق مدعی شد که الکاظمی به دو طرف ایرانی و سعودی پیشنهاد ایجاد یک بزرگراه بین المللی میان مشهد و مکه را داده است به طوری که این بزرگراه از کربلا بگذرد و این سه شهر مقدس را به هم وصل کند و این امر نشان دهنده “عمق روابط” خواهد بود.
این منبع مدعی شده که هردو طرف ایرانی و سعودی از این پیشنهاد استقبال کرده اند و یک منبع ایرانی می‌گوید: این ایده، ایده بسیار خوبی است و امیدوارم که اجرایی شود و مقامات تهران با آن ممانعت نکنند.
منابع ایرانی و عراقی همچنین در گفتگو با عربی پست مدعی شده اند که طرف ایرانی از سعودی‌ها درخواست کرده است که به اقلیت شیعی موجود در عربستان فشار امنیتی وارد نکنند و اجازه دهند که به زیارت مشهد مقدس بیایند.
بر اساس این گزارش، منابع بلند پایه مدعی شده‌اند: طی مذاکرات میان ایران و عربستان به فعالیت‌های سیاسی دو طرف در منطقه پرداخته شده است و ایران به عربستان شرط کرده است که قبل از بازگشایی سفارت‌ها و ازسرگیری روابط دیپلماتیک ابتدا باید حمایت‌ها از گروه‌های معارض ایرانی متوقف شود و هیچ گونه حمایت سیاسی، رسانه‌ای و یا مالی از آن‌ها نشود. در راس این شروط توقف حمایت عربستان از گروه “جیش الظلم” که مقر آن در سیستان وبلوچستان است و همچنین توقف حمایت از منافقین و گروه‌های معارض اهوازی است.
از دیگر مسائل مورد مناقشه میان ایران و عربستان مساله “هجمه‌های رسانه‌ای” است که دو طرف علیه یک دیگر انجام می‌دهند، منبع دیپلماتیک عراقی مدعی است: ایران از عربستان درخواست کرد که فعالیت شبکه‌ها و سایت‌های خبری فارسی زبان که بطور مستقیم از سوی ریاض حمایت مالی می‌شوند و اخباری کذب و تصویری خصمانه از جمهوری اسلامی منتشر می‌کنند باید متوقف شوند که مشهورترین شبکه فارسی زبان مورد حمایت عربستان “ایران اینترنشنال” است. ایران همچنین از طرف سعودی خواسته است که حمایت از روزنامه نگاران معارض اهوازی که مقیم خارج هستند را متوقف کند.
یک منبع امنیتی ایرانی که به ادعای عربی پست در مذاکرات ایران و عربستان حضور داشته است، می‌گوید: نمی‌توان روابط مثبت با ریاض را به جلو برد مگر اینکه این کشور حمایت از مجموعه‌ها و اشخاصی که تبلیغات منفی علیه جمهوری اسلامی منتشر می‌کنند را متوقف کند.
از دیگر مسائلی که در مذاکرات ایرانی-سعودی مورد اهتمام زیاد قرار گرفت مساله “جنگ یمن” بود، هیات ایرانی تاکید کرده است که هیچ گونه مشکلی با ایجاد راه حل برای بحران یمن ندارد و ریاض باید یک راه حل سیاسی میان دولت مستعفی یمن و جنبش انصارالله ایجاد کند و این توافق و راه حل سیاسی باید با حضور و نظارت ایران و عربستان باشد.
در این راستا، یک منبع عراقی نزدیک به نخست وزیر این کشور مدعی شده است: مهم‌ترین مساله در مذاکرات اخیر ایران و عربستان «چگونگی پایان جنگ یمن و تقسیم قدرت» بود.
از سوی دیگر یک منبع ایرانی که در مذاکرات اخیر حضور داشت می‌گوید: مقامات عالی رتبه تهران به گروه انصارالله گفته اند که ریاض تمایل به پایان جنگ و گفتگو با رهبران آن‌ها دارد و انصارلله نیز آمادگی کامل خود برای این امر را اعلام کرده اند و انتظار می‌رود که حوثی‌های یمن به زودی طرف دیگر مذاکرات ایران و عربستان خواهند بود.
منابع ایرانی و عراقی به جزئیات بیشتری درخصوص بحران یمن نپرداختند و اعلام کردند که گام‌های بعدی در این خصوص در دور بعدی مذاکرات ایران و عربستان اتخاذ خواهد شد.
یک منبع دیپلماتیک عراقی می‌گوید: ایرانی‌ها و سعودی مسائل کلی حل بحران یمن را بررسی کردند و جزئیات دیگر را در داخل پایتخت‌های خود بررسی خواهند کرد و در دور بعدی مذاکرات بار دیگر مطرح خواهند کرد.
در ادامه این گزارش ادعا شده است: درخصوص پرونده سوریه، ایرانی‌ها در مذاکرات خود با سعودی‌ها موافقت خود با نقش داشتن عربستان در بازسازی سوریه و سرمایه گذاری در آن کشور را اعلام کردند، زیرا برخی منابع می‌گویند که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه درخصوص مذاکره با طرف سعودی به منظور مشارکت در بازسازی سوریه و سرمایه گذاری در این کشور در آینده، به ایرانی‌ها چراغ سبز نشان داده است.
یک منبع امنیتی ایرانی مطلع از مذاکرات می‌گوید: در روز‌های آتی شاهد آغاز«روابط خوبی» میان عربستان و سوریه خواهیم بود و سعودی‌ها به دنبال تقویت روابط خود با بشار اسد هستند.
در خصوص سرمایه گذاری عربستان در عراق نیز ریاض از تهران درخواست کرده است که این کشور در عراق سرمایه گذاری کند و گروه‌های مسلح عراقی نزدیک به ایران به آن‌ها فشار وارد نکنند.
علت تمایل ریاض به تهران چیست؟
به نظر می‌رسد که دلیل اصلی تفاهمات ایرانی- سعودی در ابتدا به مساله تقسیم نقش‌ها در منطقه بازمی گردد و روش درگیری میان دو طرف بی فایده بوده است، اما کارشناسان معتقدند که دلایل دیگری منجر به این امر شده اند. یکی از این دلایل خروج آمریکا از منطقه است که این امر باعث شده است سعودی‌ها برای انجام مذاکره با ایران تمایل پیدا کنند. زیرا سعودی‌ها در دوره ترامپ هرگونه میانجیگری با ایران را قبول نمی‌کردند و شروط سختی رو به روی تهران قرار می‌دادند و می‌گفتند که شرط مذاکره با تهران پایان نفوذ ایران در منطقه است، اما با رفتن آمریکایی‌ها از منطقه و همچنین اختلاف عربستان با دولت دموکرات آمریکا، سعودی‌ها نمی‌خواهند که منطقه را در معرض لغزش سیاسی قرار دهند و به این باور رسید که باید نقش را با ایران تقسیم کند.
علاوه بر این تهران و ریاض از این طریق می‌خواهند به نقش ترکیه در منطقه پایان بدهند، با این حساب که عربستان از حمایت معارضان سوری و گروهک‌های مسلح دست کشیده است برخلاف آنکارا که بر حمایت از آن‌ها پافشاری دارد و این مساله نقطه مشترکی میان تهران و ریاض ایجاد کرد.
حال زمان به پایان رسیدن قطع روابط میان ایران و عربستان نزدیک است و بعد از بازگشایی سفارت‌ها نقطه تحولی در روابط میان دو کشور ایجاد خواهد شد و دو طرف برای حل پرونده‌های مورد اختلاف و در راس آن‌ها پرونده یمن و سوریه تلاش خواهند کرد.
